روابط بین والدین و فرزند و مستقل شدن فرزند
چهارشنبه, ۲۰ تیر ۱۳۸۶، ۰۸:۰۵ ق.ظ
والدین از عواملی مهم هستند که می توانند به نوجوانان کمک کنند تا از عهده آنچه لازم مستقل شدن است برآیند و بدل به بزگسالی توانا، متکی بخود و دارای تصویر مثبت از خود شوند نیاز به والدین با محبت و دلسوز که در جریان رشد فرزندان خود هستند ثابت شده است. در زمینه خانوادگی نوجوانانی که سازگاری کمتری دارند با مشکلات بسیاری روبرو هستند بیشتر خصومت، سهل انگاری و بی اعتنایی والدین دیده می شود تا پذیرش، محبت و اعتماد(باچمن،1970) .
والدین بد رفتار : نوجوانی که قربانی بدرفتاری شدید جسمانی و جنسی هستند مشخصاً در اعتماد کردن به دیگران و ایجاد یک رابطه عاطفی پایدار دچار مشکل اند هر چند که به محبت نیاز شدیدی دارند(هلفر و کمپ، 1982، به نقل از ماسن و همکاران، 1378) وقتی که رابطه ای برقرار می کنند به محض کوچکترین سرخوردگی دچار عدم اعتماد می شوند علاوه بر این در عین حال که ممکن است دست کم آگاهانه (رفتار بد) والدین را بپذیرند؛ ولی باطناً نسبت به آنان احساس خشم و خصومت می کنند، این خشم هم به دلیل کمبود محبتی است که از جانب آنان احساس می کنند و هم به دلیل بدرفتاری آنان است(استیل،1981) جاری تعجب نیست که در تاریخچه نوجوانان فراری و بزهکاران همیشه تاریخچه ای مبنی بر بدرفتاری شدید با آنان و سهل انگاری در مورد آنان وجود دارد. کنترل از سوی والدین یکی از جنبه های مهم رفتار والدین اقتدار و کنترل در برابر خود مختاری است. رفتار والدین ممکن است در این دامنه تنوع گسترده ای داشته باشد(باوم ریند 1975، کانجر 1977، به نقل از ماسن و همکاران 1378) ؛ آنان ممکن است خود کامه باشند (صرفاً به نوجوان بگویند چه باید بکند)،ممکن است مقتدر باشند (کودک یا نوجوان می تواند اظهار نظر کند ،ولی در تصمیم گیری دخالتی ندارد) ،دموکرات یا قاطع و اطمینان بخش باشند (نوجوان در بحثهایی که به رفتارش مربوط می شود آزادانه شرکت می کند و حتی ممکن است تصمیم گیری هم بکند، ولی اقتدارنهایی در دست والدین باقی می ماند)، ممکن است مساوات طلب باشند (بین والدین و فرزندان جندان تفاوتی از لحاظ نقشی که دارند وجود ندارد) ،ممکن است سهل گیر باشند (تصمیمات در جهت خواسته های کودک یا نوجوان گرفته می شود) ،یا بی بند و بار باشند (نوجوان آزاداست که به خواستهای والدین بی اعتنا باشد.) هر قدر که از ساخت خود کامگی والدین به طرف ساخت بی بندوباری والدین حرکت می کنیم می بینیم که نوجوانان نقش بیشتری را در هدایت خود به عهده می گیرند و والدین هم در مورد تصمیم گیریهای مربوط به نوجوانان کمتر دخالتی می کنند(الد، 1980، به نقل از ماسن و همکاران، 1378) . در مطالعاتی مختلف در کشور آمریکا و سایر و کشورها برای بررسی رابطه بین این شیوه های فرزند پروروی و جنبه هایی از شخصیت و رفتار نوجوانان مانند عزت و نفس، استقلال، رقابت، ادراک نگرشهای والدین و احساس هویت تلاش شده است(هریس،1979) . شواهد نشان می دهد که والدین دموکرات و قاطع اطمینان بخش به احتمال زیاد فرزندانی دارای اعتماد به نفس، عزت نفس زیاد و مستقل با احساس مسئولیت دارند(باچمن،1987). این نوجوانان به احتمال زیاد احساس می کنند مورد مهر و محبت هستند و والدینشان به قدر کافی به آنان آزادی می دهند و معتقدند که والدین در مورد عقاید ، قوانین یا اصول طرز رفتار مسئول و منصف هستند(الدر،1980، به نقل از ماسن و همکاران، 1378).
والدین قاطع و اطمینان بخش: والدین دموکرات و قاطع هم برای رفتار خود مختارانه و هم برای رفتاری منضبط اعتبار قایلند. آنان روابط کلامی را تشویق می کنند و وقتی که از اقتدار خود به عنوان والدین استفاده می کنند و کودک را از چیزی منع می کنند یا از او انتظاری دارند برایش دلیل می آورند(باوم ریند، 1975، الدر،1980، هفن،1975. جور و جور، 1977، به نقل از ماسن و همکاران، 1378) . چنین تلاشهایی برای ثابت کردن (حقانیت) اقتدار والدین اهمیت خاص دارد، زیرا نوجوان به بلوغ شناختی واجتماعی نزدیک می شود چیزی نمی گذرد که باید برای زندگی خودش قبول مسئولیت کند. اقتداری که بر اساس یک نوع دل نگرانی منطقی برای رفاه نوجوان باشد معمولاً از طرف نوجوان پذیرفته می شود، حال آنکه اقتداری (غیر منطقی) که بر اساس میل بزرگسالی به تسلط بر نوجوان باشد احساس طرد شدگی به نوجوان می دهد و گاهی خشم او را می انگیزد و گاهی هم به افسردگی او می انجامد(کلمن،1996) .
والدین خود کامه و مستبد : بر خلاف والدین دموکرات، لزومی نمی بینند که برای دستوراتی که می دهند دلیلی ارائه دهد و به نظر آنان اطاعت بی چون و چرا یک فضیلت است. بعضی از والدین از سر خشم چنین روشی را در پیش می گیرند و بعضی دیگر نمی خواهدن درد سر توضیح دادن و بحث و گفتگو را تقبل کنند؛ البته بعضی دیگر چنین می کنند به این دلیل که از این راه می خواهند به نوجوان یاد بدهند که به (مواجع قدرت) احترام بگذارند. اشتباه این عده در این است که ممکن است با این کار اختلاف را سر کوب کنند؛ ولی نمی توانند آن را از بین ببرند، و در حقیقت بیشتر به خشم نوجوان دامن می زنند . نوجوانانی که والدین خود کامه دارند کمتر متکی به خود هستند و نمی توانند به تنهایی کاری انجام دهند یا از خود عقیده ای داشته بانشد، شاید قبول کنند و هیچکس هم آنقدر برای عقاید آنان ارزش قابل نبوده که به آن توجه نشان دهد(الدر،1980، لوئیس، 1982، به نقل از ماسن و همکاران، 1378) . در ضمن این نوجوانان اعتماد به نفس کمتر و استقلال و خلاقیت کمتری دارند،ذهن کنجکاوی دارند، از لحاظ رشد اخلاقی کمتر رشد یافته اند و در برخورد با مشکلات روزمره عملی، تحصیلی و ذهنی انعطاف پذیری کمتری دارند. معمولاً والدین خود را نامهربان و سهل انگار می دانند و معتقدند که انتظارات و تقاضاهایشان غیر منطقی و نادرست است(پیترسن، 1984) . والدین مساوات طلب، سهل گیر، و بی بند و بار: والدینی که سهل گیر، بی اعتنا یا به حد افراط مساوات طلب اند نیز نمی توانند آن طور که نوجوان نیاز دارند حامی آنان باشند. بعضی از والدین می گذارند که نوجوانان همکاری می خواهند بکنند، شاید به این دلیل که کاری به کار نوجوانان ندارند و یا اینکه اهمیتی نمی دهند، بعضی دیگر از مسئولیت خود برداشت منفی و نادرست دارند. از میان نوجوانان طبقه متوسط آن عده ای بیشتر مواد مخدر مصرف می کنند و سایررفتارهای منحرف را دراند که والدینشان ظاهراً برای فردیت، درک خود، آمادگی برای تغییر، بالا بردن توانایی انسان و مساوات طلبی در خانواده ارزش قائلند ولی صرفاً به این دلیل ادعای اعتقاد به این ارزشها را می کنند که از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند. چنین والدینی فرزندان خود را به حال خود رها می کنند. بی آنکه به آنان سرمشقی از یک بزرگسال مسئول را بنمایانند(کانجر 1977، به نقل از ماسن و همکاران 1378) ، علاوه بر این هر قدر هم که کودکان و نوجوانان علیه والدین اعتراض داشته بانشد واقعاً میل برابری آنان را ندارند. آنها از والدین می خواهند و نیاز دارند که والدینشان باشند رفتاری دستانه داشته باشند و آنان را درک کنند، ولی در هر حال سرمشقی از رفتار یک بزرگسال باشند. بطور خلاصه، به نظر می رسد که شیوه های دموکراتیک و قاطعانه والدین اگر با توضیحاتی در مورد قواعد و انتظاراتشان همراه باشد از بسیاری جهات استقالال همراه با احساس مسئولیت را در نوجوان پرورش می دهد اول اینکه این روشها امکاناتی برای خود مختاری نوجوان فراهم می کند که البته همراه است با راهنماییهای والدین علاقمند که با نوجوانان ارتباط بر قرار می کنند و تا حد مناسبی کنترل را به دست دارند. دوم اینکه این روشها نوجوان را تشویق می کند تا با والدین همانند سازی کنند. همانند سازیای که بیشتر بر اساس محبت و احترام والدین به نوجوان است نه بی اعتنایی و سهل انگاری آنان. سوم اینکه با سرمشق دهی به نوجوانان نشان می دهند که خود مختاری ممکن است؛ ولی در چارچوب نظمی دموکراتیک نتایج چنین روشی برای آنهایی که مایلند به چنین تعادلی دست یابند خواه والدین خواه کودکان بسیار مفید است.
والدین بد رفتار : نوجوانی که قربانی بدرفتاری شدید جسمانی و جنسی هستند مشخصاً در اعتماد کردن به دیگران و ایجاد یک رابطه عاطفی پایدار دچار مشکل اند هر چند که به محبت نیاز شدیدی دارند(هلفر و کمپ، 1982، به نقل از ماسن و همکاران، 1378) وقتی که رابطه ای برقرار می کنند به محض کوچکترین سرخوردگی دچار عدم اعتماد می شوند علاوه بر این در عین حال که ممکن است دست کم آگاهانه (رفتار بد) والدین را بپذیرند؛ ولی باطناً نسبت به آنان احساس خشم و خصومت می کنند، این خشم هم به دلیل کمبود محبتی است که از جانب آنان احساس می کنند و هم به دلیل بدرفتاری آنان است(استیل،1981) جاری تعجب نیست که در تاریخچه نوجوانان فراری و بزهکاران همیشه تاریخچه ای مبنی بر بدرفتاری شدید با آنان و سهل انگاری در مورد آنان وجود دارد. کنترل از سوی والدین یکی از جنبه های مهم رفتار والدین اقتدار و کنترل در برابر خود مختاری است. رفتار والدین ممکن است در این دامنه تنوع گسترده ای داشته باشد(باوم ریند 1975، کانجر 1977، به نقل از ماسن و همکاران 1378) ؛ آنان ممکن است خود کامه باشند (صرفاً به نوجوان بگویند چه باید بکند)،ممکن است مقتدر باشند (کودک یا نوجوان می تواند اظهار نظر کند ،ولی در تصمیم گیری دخالتی ندارد) ،دموکرات یا قاطع و اطمینان بخش باشند (نوجوان در بحثهایی که به رفتارش مربوط می شود آزادانه شرکت می کند و حتی ممکن است تصمیم گیری هم بکند، ولی اقتدارنهایی در دست والدین باقی می ماند)، ممکن است مساوات طلب باشند (بین والدین و فرزندان جندان تفاوتی از لحاظ نقشی که دارند وجود ندارد) ،ممکن است سهل گیر باشند (تصمیمات در جهت خواسته های کودک یا نوجوان گرفته می شود) ،یا بی بند و بار باشند (نوجوان آزاداست که به خواستهای والدین بی اعتنا باشد.) هر قدر که از ساخت خود کامگی والدین به طرف ساخت بی بندوباری والدین حرکت می کنیم می بینیم که نوجوانان نقش بیشتری را در هدایت خود به عهده می گیرند و والدین هم در مورد تصمیم گیریهای مربوط به نوجوانان کمتر دخالتی می کنند(الد، 1980، به نقل از ماسن و همکاران، 1378) . در مطالعاتی مختلف در کشور آمریکا و سایر و کشورها برای بررسی رابطه بین این شیوه های فرزند پروروی و جنبه هایی از شخصیت و رفتار نوجوانان مانند عزت و نفس، استقلال، رقابت، ادراک نگرشهای والدین و احساس هویت تلاش شده است(هریس،1979) . شواهد نشان می دهد که والدین دموکرات و قاطع اطمینان بخش به احتمال زیاد فرزندانی دارای اعتماد به نفس، عزت نفس زیاد و مستقل با احساس مسئولیت دارند(باچمن،1987). این نوجوانان به احتمال زیاد احساس می کنند مورد مهر و محبت هستند و والدینشان به قدر کافی به آنان آزادی می دهند و معتقدند که والدین در مورد عقاید ، قوانین یا اصول طرز رفتار مسئول و منصف هستند(الدر،1980، به نقل از ماسن و همکاران، 1378).
والدین قاطع و اطمینان بخش: والدین دموکرات و قاطع هم برای رفتار خود مختارانه و هم برای رفتاری منضبط اعتبار قایلند. آنان روابط کلامی را تشویق می کنند و وقتی که از اقتدار خود به عنوان والدین استفاده می کنند و کودک را از چیزی منع می کنند یا از او انتظاری دارند برایش دلیل می آورند(باوم ریند، 1975، الدر،1980، هفن،1975. جور و جور، 1977، به نقل از ماسن و همکاران، 1378) . چنین تلاشهایی برای ثابت کردن (حقانیت) اقتدار والدین اهمیت خاص دارد، زیرا نوجوان به بلوغ شناختی واجتماعی نزدیک می شود چیزی نمی گذرد که باید برای زندگی خودش قبول مسئولیت کند. اقتداری که بر اساس یک نوع دل نگرانی منطقی برای رفاه نوجوان باشد معمولاً از طرف نوجوان پذیرفته می شود، حال آنکه اقتداری (غیر منطقی) که بر اساس میل بزرگسالی به تسلط بر نوجوان باشد احساس طرد شدگی به نوجوان می دهد و گاهی خشم او را می انگیزد و گاهی هم به افسردگی او می انجامد(کلمن،1996) .
والدین خود کامه و مستبد : بر خلاف والدین دموکرات، لزومی نمی بینند که برای دستوراتی که می دهند دلیلی ارائه دهد و به نظر آنان اطاعت بی چون و چرا یک فضیلت است. بعضی از والدین از سر خشم چنین روشی را در پیش می گیرند و بعضی دیگر نمی خواهدن درد سر توضیح دادن و بحث و گفتگو را تقبل کنند؛ البته بعضی دیگر چنین می کنند به این دلیل که از این راه می خواهند به نوجوان یاد بدهند که به (مواجع قدرت) احترام بگذارند. اشتباه این عده در این است که ممکن است با این کار اختلاف را سر کوب کنند؛ ولی نمی توانند آن را از بین ببرند، و در حقیقت بیشتر به خشم نوجوان دامن می زنند . نوجوانانی که والدین خود کامه دارند کمتر متکی به خود هستند و نمی توانند به تنهایی کاری انجام دهند یا از خود عقیده ای داشته بانشد، شاید قبول کنند و هیچکس هم آنقدر برای عقاید آنان ارزش قابل نبوده که به آن توجه نشان دهد(الدر،1980، لوئیس، 1982، به نقل از ماسن و همکاران، 1378) . در ضمن این نوجوانان اعتماد به نفس کمتر و استقلال و خلاقیت کمتری دارند،ذهن کنجکاوی دارند، از لحاظ رشد اخلاقی کمتر رشد یافته اند و در برخورد با مشکلات روزمره عملی، تحصیلی و ذهنی انعطاف پذیری کمتری دارند. معمولاً والدین خود را نامهربان و سهل انگار می دانند و معتقدند که انتظارات و تقاضاهایشان غیر منطقی و نادرست است(پیترسن، 1984) . والدین مساوات طلب، سهل گیر، و بی بند و بار: والدینی که سهل گیر، بی اعتنا یا به حد افراط مساوات طلب اند نیز نمی توانند آن طور که نوجوان نیاز دارند حامی آنان باشند. بعضی از والدین می گذارند که نوجوانان همکاری می خواهند بکنند، شاید به این دلیل که کاری به کار نوجوانان ندارند و یا اینکه اهمیتی نمی دهند، بعضی دیگر از مسئولیت خود برداشت منفی و نادرست دارند. از میان نوجوانان طبقه متوسط آن عده ای بیشتر مواد مخدر مصرف می کنند و سایررفتارهای منحرف را دراند که والدینشان ظاهراً برای فردیت، درک خود، آمادگی برای تغییر، بالا بردن توانایی انسان و مساوات طلبی در خانواده ارزش قائلند ولی صرفاً به این دلیل ادعای اعتقاد به این ارزشها را می کنند که از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند. چنین والدینی فرزندان خود را به حال خود رها می کنند. بی آنکه به آنان سرمشقی از یک بزرگسال مسئول را بنمایانند(کانجر 1977، به نقل از ماسن و همکاران 1378) ، علاوه بر این هر قدر هم که کودکان و نوجوانان علیه والدین اعتراض داشته بانشد واقعاً میل برابری آنان را ندارند. آنها از والدین می خواهند و نیاز دارند که والدینشان باشند رفتاری دستانه داشته باشند و آنان را درک کنند، ولی در هر حال سرمشقی از رفتار یک بزرگسال باشند. بطور خلاصه، به نظر می رسد که شیوه های دموکراتیک و قاطعانه والدین اگر با توضیحاتی در مورد قواعد و انتظاراتشان همراه باشد از بسیاری جهات استقالال همراه با احساس مسئولیت را در نوجوان پرورش می دهد اول اینکه این روشها امکاناتی برای خود مختاری نوجوان فراهم می کند که البته همراه است با راهنماییهای والدین علاقمند که با نوجوانان ارتباط بر قرار می کنند و تا حد مناسبی کنترل را به دست دارند. دوم اینکه این روشها نوجوان را تشویق می کند تا با والدین همانند سازی کنند. همانند سازیای که بیشتر بر اساس محبت و احترام والدین به نوجوان است نه بی اعتنایی و سهل انگاری آنان. سوم اینکه با سرمشق دهی به نوجوانان نشان می دهند که خود مختاری ممکن است؛ ولی در چارچوب نظمی دموکراتیک نتایج چنین روشی برای آنهایی که مایلند به چنین تعادلی دست یابند خواه والدین خواه کودکان بسیار مفید است.
